Psycho-educatie 7. Terugblikken en vooruit denken

Normaal gesproken komt wijsheid met de jaren. Als je dezelfde ervaring meerdere keren meemaakt, dan leer je daarvan en doe je het de volgende keer beter. Het probleem is dat ADHD-ers niet in staat zijn ervaring te gebruiken voor de situatie die zich in het heden afspeelt.

Een moment van pauze voor je gaat handelen om je ervaringen op te halen

Als je vooraf vraagt hoe een bepaalde situatie het best kan worden aangepakt, dan kunnen ADHD-ers je dat vertellen. Als je het achteraf vraagt dan vertellen ze je hoe het beter had gekund. Om ervaringen te kunnen gebruiken in het leven van vandaag en ervaring te gebruiken voor de situatie die nu gaande is, dan heb je wel eerst een moment van pauze nodig om je dat te realiseren en je bewust te zijn van deze ervaringen. Een moment van pauze is dus cruciaal om ervaringen te gebruiken voor je overgaat tot handelen. Maar vaak hebben ADHD-ers dit rustpunt niet en wagen ze de sprong zonder lering te trekken uit het verleden.

Je denkt er achteraf aan als je geen moment neemt om je ervaring te gebruiken

Daarover gaat ook de aflevering over impulsremming. En hierin speelt het ook een rol. Pas na het moment realiseren ze zich hun probleem. Achteraf kunnen ze ook moeilijk aangeven waarom ze iets deden waarvan ze wisten dat het slecht was. Helaas bestaat daarvoor geen goede verklaring, want ze weten dat de beslissing slecht was: ‘Ik dacht er niet aan op het moment zelf.’ zeggen ze dan. Dat is in feite een verklaring die precies aangeeft wat er aan de hand was, maar deze verklaring geeft geen voldoening.

Dat leidt tot ondoordachte keuzes

Een van de redenen om ondoordachte keuzes te maken is dat het direct een kleine beloning oplevert. Pas later brengt de keuze problemen met zich mee. Bijvoorbeeld: te laat opblijven om een film te kijken is nu leuk, maar de volgende dag pijnlijk. Of: impulsaankopen zijn nu leuk, maar als je de rekening krijgt niet meer. In de kindertijd beschermen de volwassenen kinderen tegen slechte keuzes. Als volwassenen worden we geacht dit zelf te doen, wat gemakkelijker gezegd dan gedaan is voor ADHD-ers.

Een andere reden waarom ADHD-ers deze ongelukkige keuzes maken komt door hun planningsproblemen. Door verkeerde inschatting bij het maken van een dagindeling komen ze in de knoei met hun activiteiten en moeten zij improviseren.

Een moment om na te denken over ervaringen in vergelijkbare situaties

We gebruiken het vooruitkijken om toekomstige uitdagingen te zien en ons dan af te vragen welke reactie het beste is voor deze situatie. Om de toekomstige situatie nauwkeurig te voorspellen, moeten we een moment stoppen en nadenken over hoe we vergelijkbare situaties in het verleden zagen gebeuren. We evalueren de huidige situatie, vergelijken dat met ervaringen die we hebben uit eerdere gelijke situaties en zetten de opties op een rijtje en kiezen de beste daaruit.

Er gebeurt dus veel in het brein, vooral als je bedenkt dat het binnen een seconde plaatsvindt. Zonder deze vaardigheid om ervaring te gebruiken moet je steeds opnieuw het wiel uitvinden en alles ter plekke bedenken met de voorspelbare gevolgen.

Te snel reageren, niet alle informatie in je opgenomen en gebruikt bij de reactie

Om dit vooruit denken goed te laten werken moeten we weten wat er gebeurt, om ons goed voor te bereiden op de gewenste situatie. Je moet interne en externe gebeurtenissen in beeld hebben, om de goede reactie te kunnen geven. Om dit goed te laten werken is bedenktijd nodig tussen wat ons de prikkel heeft gegeven – gebeurtenis, gedachte, een geluid etc. – en de reactie. We moeten namelijk al deze informatie in ons opnemen en erover nadenken voor we iets doen. Dit houdt in dat er niet alleen gereageerd wordt op de duidelijke harde signalen van de situatie maar ook op de subtielere signalen. Jammer genoeg reageren ADHD-ers dikwijls te snel, zonder zich een goed overzicht te verschaffen over wat er allemaal gebeurt.

Slecht opmerken en herinneren van informatie

Wanneer zij wel stil gaan staan bij wat er gebeurt en alles inventariseren, halen ze flarden en fragmenten uit hun werkgeheugen. Dit heeft tot gevolg dat het oordeel maar gedeeltelijk aansluit op de gebeurtenis, omdat vergeten details weg zijn gelaten. Het lijkt dan op slecht beoordelingsvermogen maar het is slecht opmerken en herinneren van informatie. Bijvoorbeeld: tijdens een vergadering begint een persoon een lang verhaal over de interactie met een klant zonder op te merken dat de baas het teveel tijd vindt kosten. Hij kijkt verveeld op zijn horloge bijvoorbeeld. Als dit stukje informatie was opgevallen dan had het verhaal ingekort kunnen worden en was een korte analyse de juiste reactie voor die situatie geweest.
Of als ADHD-ers een project doen met veel verschillende stappen is het belangrijk om heel precies de stappen te onthouden en in te kunnen schatten wat de beste volgorde is om de stappen uit te voeren. Het resultaat is vaak dat mensen met ADHD tijd verspelen als ze terug moeten naar een stap die ze waren vergeten of niet hadden gepland.
Nog een klassiek voorbeeld is het kind dat bij het avondeten tegen zijn ouders zegt dat hij een project voor school heeft, maar nu pas ziet dat hij hiervoor benodigdheden had moeten halen bij de bibliotheek of de winkel. Ouders vinden dit soort momenten geweldig – maar niet heus.

Het doel van terugblikken en vooruitblikken is een goede beslissing

Het ultieme doel van terugblikken en vooruitkijken is het scheppen van de beste toekomst. Mensen met ADHD vinden het moeilijk een plan te volgen, zelfs als ze weten hoe je een plan moet maken. Bijvoorbeeld: ze kunnen anderen vertellen hoe ze dingen moeten doen, maar het lukt hen zelf niet om stappen uit hun eigen plan uit te voeren. Dit is frustrerend voor anderen. Ze begrijpen moeilijk waarom er niet vaker vooruit wordt gepland. En ze vragen zich af waarom hij de plannen die hijzelf maakt niet vaak consistent volgt.
Strategieën om meer stil te staan bij wat te gaan doen, en het nemen van een pauze, worden besproken in andere afleveringen.

 

 

Geplaatst in .