Artikel uit de reeks Meer Aandacht, minder afleiding: krachtiger functioneren met ADHD. In samenwerking met en gebaseerd op de podcasts van de Amerikaanse psychiater Ari Tuckman. Lees de artikelen van KRACHT! allemaal en begrijp je AD(H)D!
Als je de partner ben van een ADHD’er: zo herstel je balans in de relatie
Als de partner ADHD heeft is balans in de relatie soms ver te zoeken. Relaties zijn het fijnst als er voldoende stabiliteit en rust heerst. Zeker als er ook kinderen zijn en er iedere maand een hypotheek betaald moet worden. Stabiliteit is met een ADHD-partner met onbehandelde ADHD een uitdaging. Overbelasting van de partner zonder ADHD, stress, schuldgevoel bij de ADHD-partner en een chronisch geïrriteerde niet ADHD-partner kunnen de relatie gaan domineren. Een tweeluik.
Relaties functioneren het beste als ze in balans zijn. Maar binnen de meeste relaties is het vínden van een goede balans ook een van de grootste worstelingen. Zeker als een van beide partners ADHD heeft. Daardoor is de partner zonder ADHD verantwoordelijk voor meer dan de partner met ADHD en heeft het gevoel een onevenredig aandeel bij te moeten dragen.
Naarmate een relatie zich ontwikkelt neemt deze onbalans veelal toe. Op het moment dat een stel net aan het daten is zijn er nog nauwelijks gezamenlijke verantwoordelijkheden, maar wel als ze samenwonen en vooral als er kinderen komen, een koophuis, ziektekostenadministratie, huisdieren e.d. Wat tijdens de eerste afspraakjes alleen een beetje vreemd of vervelend is, kan omslaan in onverdraaglijke ergernis wanneer ze onder het stel onder één dak woont. Elk stel heeft met dit soort aanpassingsproblemen te maken, maar wanneer één van beide partners ADHD heeft is er een extra portie.
Een van de pijlers van een stabiele en bevredigende relatie is het vinden van een vorm van evenwicht. Dat hoeft niet te betekenen dat alle taken exact gelijk verdeeld worden. Maar wel dat elk een deel van de verantwoordelijkheden op zich neemt en doet wat hij/zij kan. Idealiter worden taken verdeeld op basis van vaardigheden en voorkeuren – of minste hekel hebben aan iets. Los van hoe alles is verdeeld gaat het er om dat beide partners het gevoel hebben samen te werken als een team.
Laten we vijf strategieën voor een evenwichtiger relatie bekijken.
In bepaalde fasen van een relatie kan de een wat meer doen dan de ander, maar wel met het gevoel dat daar later weer iets tegenover kan staan en alles uiteindelijk recht komt. Maar weinig relaties bereiken een perfecte balans. Partners hebben verschillende vaardigheden en energieniveaus. Uiteindelijk zal een van beide partners wel iets meer doen dan de ander. Daar kun je je tegen verzetten, maar vanaf een bepaald punt helpt het waarschijnlijk niet om te proberen dit verder gelijk te trekken, en levert het alleen aan beide kanten frustratie en ergernis op. Het is waarschijnlijk beter om gewoon maar te accepteren dat elke relatie een beetje onevenwichtig zal blijven. Dat is gemakkelijker wanneer je het gevoel hebt dat je partner wel zijn of haar best doet. Het is misschien minder dan je zou willen, maar goede bedoelingen tonen en moeite doen zijn toch ook veel waard? Laten we vijf strategieën voor een evenwichtiger relatie bekijken.
01. Praat er over
02. Respecteer verschillen – ieder z’n ding.
03. Doe het niet zelf maar herinner je partner er aan
04 Kom elkaar tegemoet
05. Geef elkaar complimenten.
[Ik bespreek hier de eerste drie, en behandel de laatste twee in deel 2, zodat deze aflevering niet te lang wordt.
Praat er over. Alles in het leven verandert continu, maar het is gemakkelijk om de verdeling van taken zo te houden als die tot dan toe altijd functioneerde. Ondanks het feit dat die inmiddels mogelijk niet meer zo goed werkt. Misschien heeft één van beide partners langzaam steeds meer taken en activiteiten op zijn of haar bordje gekregen. Of is een van beiden een bepaalde taak op een gegeven moment helemaal zat. Het kan nuttig zijn om af en toe eens om de tafel te gaan zitten en te inventariseren wie wat doet, wat er blijft liggen en wat misschien niet meer nodig is. Als je zelf druk bent weet je niet precies wat je partner allemaal doet. Zo doet mijn vrouw van alles in en om het huis waar ik geen weet van heb en nooit bij stil sta. Deels omdat het gewoon gedaan wordt en er niks is om over na te denken of zelfs maar op te merken. Ik doe zelf ook wel een paar dingen die zij niet weet. Als je merkt dat één van jullie gromt of gilt over wat de ander doet of nalaat, dan weet je dat het wellicht tijd is voor een gesprek. Zoek een rustig moment en evalueer alle taken die nodig zijn om je huishouden en gezin soepel draaiende te houden. Bespreek wie wat doet en stel manieren voor om alle doelen te bereiken – of om bepaalde doelen voor korte of langere tijd los te laten.
Respecteer verschillen – ieder z’n ding. We hebben allemaal onze eigen voorkeuren. Je partner heeft waarschijnlijk een aantal andere dan jijzelf. De truc is om aan beider wensen tegemoet te komen – althans in de meeste gevallen. Het is gemakkelijk om je eigen behoeften te rechtvaardigen en die van je partner af te wijzen. Bijvoorbeeld: “Alleen viespeuken vegen het aanrecht niet schoon, maar het kan niemand schelen hoe de garage er uit ziet”. Als je zo gaat praten, luister dan eens rustig naar jezelf. Als het voor jezelf afwijzend klinkt, klinkt het waarschijnlijk voor je partner nog negatiever. Dan gaat je partner in de verdediging en luistert niet meer naar wat je eigenlijk zegt. Wat waarschijnlijk niet meer is dan: “Ik erger me als het aanrecht vol kruimels ligt, veeg ze alsjeblieft weg.”
“De partner zonder ADHD moet wellicht in bepaalde gevallen wat meer loslaten, en moet de partner met ADHD zelf de gevolgen van zijn of haar handelen laten ondervinden.”
Scherpe tegenstellingen maken productieve onderhandelingen veel moeilijker. Onthoud dat je voorkeuren niet meer dan voorkeuren zijn – geen morele veroordeling aan het adres van je partner. Probeer in elke onderhandeling er uit te halen wat voor jou belangrijk is, maar wees dan ook bereid om iets in te leveren wat je minder belangrijk vindt. Je kunt niet alles hebben – ook al zou je dat graag willen. De kans is groter dat jij krijgt wat je wilt als je je partner met respect benadert en ook in gedachten houdt wat voor hem of haar belangrijk is. Denk vooral aan de dingen die voor jou minder belangrijk zijn. Het is ook niet slim om anderen als voorbeeld te stellen voor wat je van je partner verlangt. Bijvoorbeeld: “Jan doet na het eten wel altijd de vaat in de afwasser” – jeweetwel, de buurman. Probleem hierbij is dat je partner waarschijnlijk moeiteloos tegenvoorbeelden kan opnoemen van andere stellen. Dat helpt niet echt in de discussie. Een ander punt is dat jij niet in die andere huizen woont, maar oplossing moet vinden voor het huis waar je wel in woont. Er zijn talloze manieren om een fijne relatie op te bouwen. Het gaat er om wat voor jou en je partner werkt, niet of een ander zich daar goed bij voelt. Als je streeft naar wat andere stellen doen beperk je je opties en kom je met een oplossing die niet bij jullie past. Vooral als bij die andere stellen geen partner met ADHD zit – al geldt het voor iedereen in elke relatie. Elke stel heeft zijn eigen problemen en moet zijn eigen oplossingen vinden.
Doe het niet zelf maar herinner je partner er aan. De bij ADHD horende vergeetachtigheid leidt er snel toe dat de partner zonder ADHD het gevoel heeft dat hij of zij te veel moet overnemen. Als helpen herinneren te vaak vergeefs is gebleken neemt de niet-ADHD-er de weg van de minste weerstand en doet het maar zelf, in plaats van nog meer energie steken in het achter de broek zitten van de partner. Dit is vrij logisch, maar kan op lange termijn problemen geven. Meestal is het beter te blijven herinneren. Maar het moet wel van twee kanten komen. De niet-ADHD partner moet vriendelijk blijven en niet gaan klagen. De ADHD-er moet bereid zijn de herinnering zonder morren te accepteren en z’n best doen om het op te pakken. Zo’n samenwerking werkt het best als beide partijen vriendelijk blijven en beide hun verantwoordelijkheid nemen. Je kunt niet van je partner verwachten dat hij of zij zich beter gedraagt dan je zelf doet. Als jij niet je best doet, zal de ander dat ook niet doen. Een notitiebord, gezinsagenda en regelmatig gezamenlijk overleg kunnen helpen om alles op het juiste spoor te houden, waardoor het minder vaak nodig zal zijn om elkaar ergens mondeling aan te herinneren. De partner zonder ADHD moet wellicht in bepaalde gevallen wat meer loslaten, en moet de partner met ADHD zelf de gevolgen van zijn of haar handelen laten ondervinden. Bijvoorbeeld zich er niet mee bemoeien als de ander te laat is, wanneer het een afspraak betreft waar de partner niet bij betrokken is. Dus bijvoorbeeld niet bij een vriendschappelijk bezoekje, maar wel als zijn of haar baan op het spel staat. Dat betekent niet dat het te laat komen de ADHD-partner niet kan schelen, maar die hoeft zich er niet altijd in te mengen en te zorgen dat de ADHD-er op tijd de deur uit gaat. Hij of zij kan er ook voor kiezen om er buiten te blijven. Dit is zo’n situatie waar je hoofd- en bijzaken moet scheiden. Als je te veel energie steekt in minder belangrijke voorvallen en op alle slakken zout legt, is de effectiviteit van je bemoeienis wanneer er iets belangrijks mis gaat een stuk kleiner. Het is in het eigen belang van de partner zonder ADHD om selectief te zijn. Om in bepaalde situaties niet in te grijpen en deze los te laten moet hij of zij de zorgen over wat er kan gebeuren of de schaamte over het gedrag van de partner voor zich houden. Als het geen halszaak betreft, laat het bij de ADHD-er. Overbezorgdheid en teveel bemoeienis leidt tot conflicten. Klusjes als schoonmaken en grasmaaien kunnen soms het beste weg-gedelegeerd worden. Niet dat een van beide partners die niet zelf zou kunnen doen, maar wellicht in de ogen van de partner niet snel of niet netjes genoeg. Het kan de eenvoudigste oplossing zijn om gewoon iemand anders in te huren – als je het kunt betalen. Je kunt je geld maar een keer uitgeven, maar het kan goed besteed zijn. Je koopt gemoedsrust of tijd om andere dingen te doen.