Helaas is de term ‘aandachtstekort’ (AD = Attention Deficit) eigenlijk niet accuraat en misleidend. Deze term suggereert dat ADHD-ers een gebrek aan aandacht hebben. Dit klopt niet helemaal.
Effectieve sturing vraagt erom dat je aandacht verplaatst als het moment daarom vraagt
Wel hebben ze moeite met het reguleren van aandacht. Dit houdt in dat ze moeite hebben om zich te richten op het moment. Een storing in het sturen van aandacht kan op twee manieren ontstaan. Ten eerste door te snel de aandacht te richten op andere zaken dan wat er op dat moment eigenlijk toe doet. Ten tweede door ‘hyperfocus’. Dit houdt in dat de ADHD-er teveel gefocust is op één onderwerp, terwijl het nu juist belangrijk is om zich op andere zaken te richten. Beide zijn voorbeelden van het falen van het sturen van aandacht. Effectieve sturing houdt in dat je je aandacht verplaatst naar een ander onderwerp zodra de situatie hierom vraagt. Maar effectieve regulatie houdt ook in dat je gefocust blijft zolang dit nodig is. Dit beslissingsmoment komt vaak voor.
Hyperfocus
Een extreme vorm van concentratie heet ‘hyperfocus’. Iemand raakt dan zodanig gefocust dat hij de personen in zijn omgeving niet meer opmerkt. Een goed voorbeeld hiervan is een jongen die zo gefocust is op zijn computerspel dat hij niet meer hoort dat zijn moeder hem roept. Of de man die op het internet surft en zich niet realiseert dat er al uren voorbij gevlogen zijn. Zijn vrouw stelde voor om daarom een timer te gebruiken. Op het moment dat de surftijd voorbij was ging het licht uit. Maar hij raakte gewend aan in het donker werken, dus dit bleek geen goede oplossing. Maar het was ook geen kwestie van hyperfocus meer. Toen het licht uit ging maakte hij een bewuste keuze. Ik weet niet of hij zijn vrouw hier blijer mee maakte.
Hyperfocus en de moeite om aandacht te reguleren
Helaas wordt hyperfocus vaak gerelateerd aan een goed voorbeeld van een goed concentratievermogen wanneer de persoon in kwestie dat wil. Men denkt dan dat hij zijn aandacht vanuit zichzelf kan sturen naar wat er op dat moment toe doet en dat hij er dus voor kiest om zijn aandacht af te leiden naar wat er niet toe doet. Voor mensen zonder ADHD klopt deze redenering vaak wel. Maar voor ADHD-ers betekent hyperfocus eigenlijk vaak een tekort aan aandachtregulering, en de onwetendheid hierover geeft problemen.
Saaie taken houden aandacht niet vast
ADHD-ers hebben veel moeite om hun aandacht vast te houden bij zaken die saai zijn en geen onmiddellijke beloning opleveren. Dit geldt voor zaken als papierwerk, schoonmaken en organiseren. Daar staat tegenover dat ADHD-ers zich makkelijker kunnen focussen op spannende, nobele en betekenisvolle zaken. Dit geldt ook voor niet-ADHD-ers. Een gefrustreerde partner van een ADHD-er kan er bijvoorbeeld van balen dat hij in de praktijk moet opdraaien voor de minder betekenisvolle zaken zoals papierwerk, schoonmaken en organiseren. Dit lijkt namelijk meer op een bewuste, egoïstische keuze dan op een probleem met het reguleren van aandacht. Wat ADHD-ers van niet-ADHD-ers onderscheidt zijn hun prestaties op het gebied tussen saaie en boeiende activiteiten. ADHD-ers brengen het er slechter van af bij saaie activiteiten. In de aflevering Doorzettingsvermogen ga ik hier dieper op in.
Externe afleidingen
Ook zinvol om te vermelden is dat er ook externe afleidingen zijn. Soms is er ruis in een conferentiekamer, waardoor de spreker moeilijk te volgen is. En soms zijn er interne afleidingen. Je bedenkt je bijvoorbeeld dat je nog een e-mail moet sturen en vergeet je te focussen op de spreker. Of iemand die vaak midden in een gesprek met zijn vrienden zijn focus op het gesprek kwijtraakt. Dit ontstaat door wat een ander zegt en wat er in hemzelf omgaat. Zijn vrienden kennen hem goed genoeg om het niet persoonlijk op te nemen.