Psycho-educatie 91. Faalangst, daar moet je van af!

Faalangst. Als je niet meer durft te beginnen

 

Na voortdurend worstelen en tegenslag is het verleidelijk om toekomstige mislukkingen maar te vermijden. Soms maskeren we onze angst achter apathie, soms zijn we zelfs bang voor succes. Faalangst heb je zo, maar het hoeft niet.
Mensen willen graag voor alles een verklaring. Onze hersenen zijn bedraad om verbanden tussen verschillende gebeurtenissen te leggen, zodat we beter kunnen voorspellen wat de volgende keer zal gebeuren. De reden om het verleden te willen begrijpen en onthouden, is om beter voorbereid te zijn op de toekomst. We proberen voortdurend te begrijpen waarom bepaalde dingen gebeuren en andere niet.
De diagnose ADHD krijgen heeft grote gevolgen, want het verandert onze verklaring voor gebeurtenissen. De gebeurtenissen uit je verleden veranderen niet, maar je begrip er van zeker wel. Je begrijpt dat je eerdere moeilijkheden het gevolg waren van een stoornis in de informatieverwerking in je hersenen, die je vermogen om betrouwbare je intenties in handelingen om te zetten beperken. Dan ervaar je je verleden anders dan wanneer je het als een resultaat ziet van bijvoorbeeld je verantwoordelijkheid. Maar omdat het verleden ook de toekomst bepaald, zal het ook invloed hebben op hoe je de dag van morgen ziet. Het verleden voorspelt immers het beste hoe iemand in de toekomst zal handelen. Behalve als er iets fundamenteel verandert – en de diagnose ADHD is fundamenteel. Plotseling hoeft de toekomst niet meer op het verleden te lijken.

‘Als je het gevoel hebt dat je veel moeilijkheden en mislukkingen hebt gehad, wordt je gemakkelijk extra gevoelig voor falen, omdat je niet genoeg successen als tegenwicht hebt.’

Successen behalen helpt tegen faalangst!

Het behandelen van ADHD kan vrij snel een groot verschil maken. Niet dat het leven plotseling alleen rozengeur en maneschijn wordt, maar hopelijk wordt morgen beter dan gisteren. Het goede nieuws voor ADHD-ers is dat de medicijnen meestal goed werken. Verder zijn er talloze ADHD-vriendelijke strategieën beschikbaar om te leren effectiever en efficiënter te functioneren.
Opmerkelijk is dat, terwijl een aantal praktische zaken in ons leven verandert, onze mindset en overtuigingen niet per se meteen mee veranderen. Een psycholoog kan je helpen om die vaste overtuigingen te identificeren en zo mogelijk bij te stellen. De grootste negatieve invloed van ADHD is niet op hoe je dingen voor elkaar krijgt maar veeleer op hoe je jezelf ziet, hoe je reageert op tegenslag en uitdagingen en hoe je met anderen omgaat. Neurologie stuurt psychologie.
Als je het gevoel hebt dat je veel moeilijkheden en mislukkingen hebt gehad, wordt je gemakkelijk extra gevoelig voor falen, omdat je niet genoeg successen als tegenwicht hebt. Elke volgende mislukking wordt dan wéér een op de grote hoop – weer een punt tegen. Dit leidt voorspelbaar tot faalangst, waarbij het te gevaarlijk voelt om grote risico’s te nemen. Dan ga je op safe spelen en de gemakkelijke weg zoeken, waarvan je vrij zeker bent dat het goed komt. Ook al gaat je slagingskans omhoog, je levert in op groeimogelijkheden en interessante ervaringen. Als je te veel kansen voorbij laat gaan, omdat je twijfelt of je ze aan kunt, veroorzaakt psychologische schade.
Maar er zijn ook andere gevolgen.

“Soms bestaat de apathische reactie vooral uit het overtuigen van anderen, soms ook uit het overtuigen van jezelf dat het je niet interesseert.”

Als je apathie ontwikkeld

De een lijkt op apathie, waarbij het lijkt alsof het je niets kan schelen, dat je geen zin hebt om een kans te grijpen. En soms is dat ook helemaal waar. Dit zijn niet de zaken waar je warm voor loopt. Of misschien is het niet de moeite waard, omdat we maar beperkte tijd en energie hebben. Maar dat is anders dan de apathische reactie op faalangst. De apathische reactie is doen alsof het je niet kan schelen, want dan is er geen reden om er iets aan te doen en het risico van mislukking te nemen. Soms bestaat de apathische reactie vooral uit het overtuigen van anderen, soms ook uit het overtuigen van jezelf dat het je niet interesseert.
Het klassieke voorbeeld van een apathisch reactie is de leerlingen op de middelbare school die spijbelt omdat school voor hem toch geen zin heeft. Als hij helemaal eerlijk was zou hij wellicht toegeven dat hij wel graag beter zou willen presteren, maar niet weet hoe. Of dat hij pessimistisch is over of het kan lukken en daarom maar geen moeite doet om het te proberen of om er wat meer geloof in te hebben. Alsof hij wil zeggen dat je alleen kunt falen als het je werkelijk wat kan schelen. Een logische gedachte, maar dingen vermijden of er minimale energie in steken garanderen een slecht resultaat. Apathie voorkomt teleurstelling, maar betekent tevens dat je zelden of nooit kunt slagen. Het is een self-fulfilling prophecy.
Een ander – tegengestelde – mogelijk gevolg van faalangst is angst voor succes. Ik moet bekennen dat ik eerst dacht dat dat kletskoek en soft geneuzel was, maar geleidelijk heb ik begrepen dat het eigenlijk om uitgestelde faalangst gaat. Als je vandaag slaagt komt morgen de lat hoger te liggen en wek je hoge verwachtingen. Zo wordt de volgende keer een mislukking waarschijnlijk.. En zoals besproken is sterk wisselende presteren een kenmerk van ADHD. Dan brengt de zegeningen van een incidentele success dus ook de vloek van hogere verwachtingen met zich mee. En grotere teleurstelling als het een volgende keer wat minder glorieus uitpakt.
Dat geldt vooral als je te vaak nieuwe oplossingen hebt gekregen die bijvoorbeeld beloofden “ditmaal vast en zeker gaan werken”, “dit zal je helpen om alles op orde te krijgen!”, maar je uiteindelijk weer terug bij af brachten. Al die oplossingen en strategieën die veelbelovend klonken, maar mislukken omdat ze geen rekening hielden met je ADHD. Na te veel van zulke teleurstellingen wordt je sceptisch. Veel dingen werken maar eventjes. Dat is op zich mooi, maar de verwachtingen van anderen duren voort. Als het moeilijk is om incidentele of tijdelijke successen te herhalen, en die successen voor hogere verwachtingen bij andere mensen zorgen, is het dan logisch om maar stug te blijven proberen tot het eindelijk lukt? Misschien niet. Alleen als er reden is om aan te nemen dat een nieuwe strategie, systeem, gereedschap, behandeling of wat dan ook, ècht anders zal zijn. Geen eendagsvlieg, maar blijvend succes.

“Falen of tekortschieten betekenen niet het einde – integendeel. Fouten maken we allemaal en zijn er om van te leren.”

Een betere mindset ontwikkelen
De manier om faalangst te overwinnen bestaat niet alleen uit betere strategieën en systemen. Het is wel van groot belang om ADHD-vriendelijke strategieën te hanteren, maar het is belangrijk om de juiste mindset en houding aan te nemen bij het toepassen van die strategieën. Dat betekent bereid zijn om uitdagingen aan te gaan en te accepteren dat het niet altijd goed uit pakt. Falen of tekortschieten betekenen niet het einde – integendeel. Fouten maken we allemaal en zijn er om van te leren. Als iets de eerste keer niet lukt, maar je leert daarvan, dan ben je een volgende keer beter voorbereid. En er komt altijd een volgende kans.
Soms lukt het gewoon niet – zonder duidelijk aantoonbare reden. Laat je dan niet uit het veld slaan. Gedane zaken nemen geen keer, maar laat dat je niet ontmoedigen om het een volgende keer weer te proberen. Het doel is om vooruit te komen en telkens de uitdagingen die op je af komen aan te gaan. De mensen die de beste resultaten behalen zijn vaak mensen die op de toekomst gericht zijn.

Bedankt voor je aandacht!

 

Geplaatst in .